Stres optymalny w psychoterapii. Jak wspierać, kiedy to konieczne, i stawiać wyzwania, kiedy to możliwe.

Martha Stark

Z przyjemnością oddajemy w Państwa ręce drugi tom z serii „Biblioteka Nowej Myśli w Psychoterapii”, wspólnego projektu warszawskiego Laboratorium Psychoedukacji i poznańskiej Pracowni HUMANI, ośrodków psychoterapeutycznych i szkoleniowych.

Tym razem polscy psychoterapeuci będą mieli okazję poznać bliżej koncepcje Marthy Stark, jednej z najciekawszych współczesnych przedstawicielek nurtu relacyjnego w psychoanalizie, autorki wielu książek, które weszły do kanonu nowoczesnego szkolenia psychoterapeutów.

Martha Stark koncentruje się na pojęciu „stresu optymalnego” w psychoterapii, czyli odpowiednego balansu pomiędzy interwencjami wsparciowymi a konfrontacyjnymi. Wydaje się, że odnalezienie tego balansu to jedno z wielkich wyzwań stojących przed każdym terapeutą. Jak trudne to wyzwanie, pokazuje choćby to, że poszczególne nurty w psychoterapii mają zazwyczaj tendencję do opowiadania się po jednej, lub drugiej stronie. Albo podkreślają wagę wsparcia, empatii i „podążania za pacjentem”, albo też główny nacisk kładą na konfrontowanie pacjenta.

Doświadczenie kliniczne pokazuje, że zbytnia koncentracja na głównie jednym z powyższych aspektów nie służy skuteczności psychoterapii. Praca nadmiernie wsparciowa niewystarczająco motywuje pacjenta do zawalczenia o swoje zdrowie i komfort funkcjonowania. Z kolei praca nadmiernie konfrontująca nie buduje wystarczającego poczucia bezpieczeństwa, aby można było eksplorować czasem bardzo trudne obszary życia pacjenta.

Współczesne badania neuronaukowe wskazują na konieczność połączenia jednego i drugiego. Wnioski z nich płynące dowodzą, że do uzyskania trwałej zmiany wskutek oddziaływań psychoterapeutycznych może dojść tylko wtedy, kiedy klinicysta prawidłowo reguluje poziom pobudzenia u pacjenta (zazwyczaj lęku). Owa prawidłowa regulacja polega na tym, że odpowiednio wysoki poziom pobudzenia jest konieczny do uruchomienia procesu uczenia się, ale też że poziom ten nie może przekroczyć pewnego optymalnego poziomu. Jeśli tak się stanie, napięcia jest zbyt dużo, aby obszary mózgu odpowiedzialne za uczenie się mogły prawidłowo pracować.

W książce Martha Stark analizuje, kiedy i dlaczego powinniśmy stosować poszczególne typy interwencji. Swoje rozważania uzupełnia przykładami klinicznymi, pokazując, jak łączyć teorię z praktyką. Proponuje na przykład nowe rozumienie konfliktu, zwracając uwagę na konieczność monitorowania przez klinicystów tzw. projekcji woli, czyli sytuacji, kiedy psychoterapeuta, stając się zbyt gorliwym orędownikiem zdrowia pacjenta, uruchamia niekorzystny dla leczenia proces, w którym część wewnętrznego konfliktu pacjenta (jego pragnienie zdrowia) zostaje wprojektowane w terapeutę.

Skutkiem takiej dynamiki konflikt, który powinien pozostać intrapsychiczny i przepracowywany prowadzić do zdrowienia, stać się może konfliktem interpersonalnym i uniemożliwiać osiąganie trwałej zmiany. Dokładna analiza tego zjawiska będzie wielką pomocą w rozpoznawaniu projekcji woli i stopowaniu jej w gabinecie. Również proponowane przez autorkę rozróżnienie pomiędzy dysfunkcyjną obroną a zdrową adaptacją wydaje się twórczo zasilać proces możliwego rozumienia pacjenta i jego życiowych wyborów.

Stres optymalny w psychoterapii to niezwykle pomocna dla klinicystów książka – analizująca odwieczny dylemat: „ile w psychoterapii powinno być konfrontacji, a ile wsparcia?”. Pełna jasnych opisów i przykładów pracy z pacjentami. Integrująca bogate tło teoretyczne z możliwościami klinicznego zastosowania omawianych koncepcji. Docenią ją zarówno doświadczeni, jak i uczący się psychoterapeuci.